MENOPOZ
Menopoz adet görmenin sona ermesi demektir. Ortalama 50 yaşında gelişen bu fizyolojik süreç kadına rahatsızlık veren ve uzun vadede sağlığını olumsuz etkileyecek pek çok sorunu beraberinde getirir. Tedavisi beklenti ve risk farktörlerine göre bireyselleştirilmelidir. Menopoz ve sonrasındaki sürecin doğru yönetilmesi sağlıklı birey ve sağlıklı toplumun vazgeçilmez unsurlarındandır.
Öncesi ve Sonrası ile Menopoz Yönetimi
Perimenopoz nedir, en sık görülen belirtiler nelerdir?
Hormon seviyelerinde dalgalanmaların olduğu menopoza geçiş sürecidir. Perimenopoz ortalama 2-8 yıl arasında sürebilmektedir.
Menopozal geçiş sürecinde en sın semptom adet düzensizlikleridir. Buna ateş basmaları, gece terlemesi, uyku bozuklukları, mod değişiklikleri, beyin sislenmesi -hafıza problemleri, vajinal kuruluk, libidonun azalması, cinsel ilişkide zorlanma, sık idrara gitme ve tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonları eşlik eder. Bu belirtiler her kadında farklı zamanlarda farklı şiddetlerde görülebilmektedir.
Menopozda uzun dönemde ise kemik kitlesinde kayıp, kırık riskinde artma, kalp hastalıkları açısından risk artışı, bilişsel fonksiyonlarda gerilemeler tabloya eşlik etmektedir.
Erken Menopoz Nedir? Belirtileri nelerdir?
Erken Menopoz 40-45 yaş döneminde yumurtalıklarda hormon üretiminin bitmesi ile birlikte adet görmenin sona ermesini tanımlamaktadır. 40 yaş altında bu durum geliştiğinde ise erken yumurtalık yetmezliği olarak adlandırılmaktadır. Normal yaş menopozunda görülebilen tüm belirtiler erken menopoz hastalarında da görülebilmektedir. Erken menopoz hastası uygun hormon replasman tedavisi almadığında kemik ve kalp hastalıkları açısından daha yüksek riskli olmaktadır.
Gebe kalma riski perimenopozda devam eder mi?
Gebe kalma riskinin artık sıfıra indiğini ifade edebilmemiz için bir kadının son adetinin üzerinden 1 yıl geçmiş olması yani tam olarak menopoz tanısı alması gerekmektedir. Perimenopozal dönemde hormon dalgalanmalarının olduğu süreçte düzenli yumurtlama olmasa da olabilecek 1 yumurtlama ile gebe kalabilme ihtimali devam etmektedir. Bu nedenle geçiş sürecinde olan kadınlarda gebelik istenmiyorsa korunma yöntemleri önerilmektedir.
Menopoz bir
bitiş değil yeni bir başlangıçtır
Menopoz Nasıl Teşhis Edilir?
Menopoz: Değerlendirme & Takip
Menopoz tanısı koyulan hastalarda menopozal semptomlara yönelik değerlendirme ve öykü alınması sonrasında rutin tarama tetkikleri yapılmalıdır.
Taramalarda Kardiyovasküler hastalıklar, Meme, Osteoporoz (kemik erimesi) ve kırık riski, kas gücü ve kitlesi değerlendirilmelidir.
Hastaların her şeyden önce kısa ve uzun dönem sonuçlar hakkında detaylı bilgilendirilmesi gerekmektedir. Menopoz hakkında bilgi sahibi olmak kişilerin sürece uyumunu arttıracak ve sürecin daha sağlıklı yönetilmesine fayda sağlayacaktır.
Geçiş dönemindeki hastalarda gebelikten korunma ihtiyacı olup olmamasına ve belirtilerin durumuna göre bireyselleştirilmiş tedavi planları yapılmalıdır.
Menopozun yönetiminde en önemli basamak yaşam tarzı değişiklikleridir. Yaşam tarzı değişikleri arasında sigara alkol tüketiminin azaltılması, egzersiz ve beslenmenin düzenlenmesi temel kontrol noktalarıdır.
Yaşam tarzı değişikliklerinin haricinde yönetimde Hormon Tedavisi ve Hormonal olmayan tedavi seçenekleri mevcuttur.
45 yaş üzerinde menopozal semptomları olan kadınlarda teşhis koymak için hormon tetkiklerinin yapılması önerilmemektedir. Ancak hormonlu spiral varlığı ya da geçirilmiş rahim alınması cerrahisi gibi doğal adetlerin takip edilemediği durumlarda semptomlar açısından şüphede kalınırsa FSH ve Estradiol düzeyleri kontrol edilerek menopoz hakkında fikir sahibi olunabilir. Menopozda FSH düzeyleri yükselirken Estradiol düzeyleri düşer.
45 yaş altında ise semptomların başladığı ve erken menopozdan şüphelenilen durumlarda hormon düzeyleri kontrol edilerek teşhis koyulabilir.
Menopozda Görülen Sağlık Sorunları Nelerdir?
Klasik semptomları sıcak basması, gece terlemesi gibi vazomotor semptomlar ve genitoüriner semptomlar (vajinal kuruluk, idrar yolu enfeksiyonları, sık idrara gitme) olmasına rağmen, bu dönemde östrojenin kaybıyla ortaya çıkabilecek ya da şiddetlenebilecek sağlık sorunları da vardır. Menopoz, kardiyovasküler, kemik ve bilişsel sağlık dahil olmak üzere kadınlarda bulaşıcı olmayan hastalıklara katkıda bulunan önemli bir faktördür.
En sık görülen sağlık sorunları;
-
Kalp Damar Hastalıkları
-
Kemik erimesi, kırık riski
-
Bilişsek Fonksiyonlarda etkilenme
-
Acil tip idrar kaçırma, idrar yolu enfeksiyonları
-
Cinsel işlev bozuklukları
-
Kilo kontrolünde güçlük
Östrojen seviyesinin düşmesi vajinal kuruluk, ilişki sırasında zorlanma ve ağrı şikayetleri oluşturabilir. Libidoda azalma görülebilir. Uyku problemleri ve mod değişiklikleri de cinsel isteği dolaylı yoldan etkileyebilir. Özgüven ve beden algısı bu dönemde değişebilir.
-
Uygun kişilerde sistemik hormon tedavileri bu anlamda fayda sağlar.
-
Yine lokal kullanılabilen östrojen ve farklı hormon tedavileri tüm bu sorunları iyileştirmede güvenle kullanılabilen seçeneklerdir.
-
Vajinal nemlendiriciler ve kayganlaştırıcılar rahatsızlıkları azaltabilir.
-
Lazer tedavisi denenebilir.
Menopozda Cinsel Yaşam Nasıl Etkilenir?
Vajinal kuruluk için neler yapılbilir?
Menopozda düşen östrojen seviyelerinin sonucunda yaşam kalitesinde düşmeye sebep olan en önemli sorunlardan biri vajinal kuruluktur. Bu cinsel ilişki esnasında ağrı, kanama ve cinsellikten kaçınma gibi durumlara sebep olabilmektedir.
Tedavisi için;
-
Vajinal nemlendiriciler
-
Vajinal kayganlaştırıcılar
-
Vajinal östrojen içerikli kremler, fitiller
-
Diğer hormonal alternatifler (DHEA, Ospemifen..)
-
Vajinal lazer
Hormonal Yöntemler
Menopozda
Tedavi Yöntemleri
Menopoz tedavi edilen ve tedavi ile gerileyen bir durum değildir. Ancak menopozun semptomlarını ve beraberinde getirdiği durumları tedavi etmek mümkündür ve bunlar kadının sağlıklı yaş almasını kolaylaştırmaktadır.
2 ana başlıkta incelendiğinde hormonal ve hormonal olmayan tedavi seçenekleri mevcuttur.
Sistemik Östrojen +/- Progesteron:
Menopozun ateş basmaları, gece terlemeleri gibi vazomotor semptomlarını kontrol etmekte ve kemik erimesine fayda sağlamakta en iyi seçenektir. Sistemik yolla kullanılan östrojende kişinin semptomlarını geçiren en düşük dozda kalmak hedeflenmelidir. Sistemik hormon tedavilerinin 60 yaş altında ve menopoza gireli 10 yıldan daha kısa süre olan kadınlarda daha güvenli olduğu gösterilmiştir.
Rahmi mevcut olan kadınlarda tedaviye mutlaka progesteron eklenmesi gerekmektedir. Bazen perimenopozal dönemde adetlerin düzenlenmesi ve bazı semptomların giderilmesi için tek başına progesteron tedavisi de kullanılabilmektedir.
Vajinal östrojen: Menopozun genitoüriner sendromu (vajinal kuruluk, ilişkide ağrı, sık idrar yolu enf.-acil tip idrar kaçırma gibi.) için vajinal yoldan kullanılan östrojenler etkindir.
DHEA- Ospemifen- testosteron gibi alternatif hormonal tedaviler de mevcuttur. Cinsel işlev bozuklukları ve libido eksikliği tedavilerinde hekim kontrolünde gerekli görülen durumlarda kullanılabilmektedir.
Menopoz Döneminde Beslenme
Menopozda Hormon Tedavisi Güvenli mi?
Menopozda hormon tedavisinin bazı riskleri arttırabileceği bilinmektedir. Bunlar;
-
Kalp hastalıkları-İnme
-
Meme kanseri
-
Endometrium kanseri
-
Pıhtılaşma
-
Safra kesesi hastalıkları
Ancak riski kadının geçmiş hastalıkları, yaşı, menopoz süresi, kullanılan hormonların tipi, uygulanma yolu gibi faktörlere göre değişmektedir.
Öyküsünde kalp hastalıkları, meme kanseri gibi hastalıkları olmayan 60 yaş altı ve menopoza gireli 10 yıldan daha kısa süre geçmiş olan kadınlarda hormon tedavileri kullanmak daha güvenlidir.
Özellikle biyoeşdeğer hormonların tercih edilmesi, östrojenlerde cilt yolu uygulamalarının tercih edilmesi pek çok riski düşürmekte ve kadının riskten çok daha fazla fayda görmesini sağlamaktadır.
Tedavinin semptomları geçiren en düşük dozlarda alınması, semptomlara yönelik en güvenli uygulama yollarının seçilmesi, sağlıklı yaşam alışkanlıkları benimsenmesi ve düzenli takiplerin yapılması ile riskler azaltılabilir.
Menopoz sürecinde sağlıklı ve dengeli beslenme, hem genel yaşam kalitesi hem de kemik, kalp ve bağırsak sağlığı açısından büyük önem taşır.
Su Tüketimi
Yeterli su içmek cildi nemli tutar, toksin atılımını kolaylaştırır, ateş basması ve terlemeyi hafifletir, kilo kontrolüne destek olur.
Kalp Sağlığı
Sağlıklı yağlar, lifli gıdalar, tuz kısıtlaması ve dengeli kilo yönetimi, menopoz sonrası kalp hastalıklarına karşı koruyucudur.
Kemik Sağlığı
Kalsiyum, D Vitamini ve Magnezyum
• Kalsiyum: Günde 1200 mg önerilir. Süt ürünleri, yeşil yapraklı sebzeler, badem, küçük balıklar ve zenginleştirilmiş gıdalarda bulunur.
• D Vitamini: Kalsiyum emilimi için gereklidir. Güneş ışığı en iyi kaynaktır, ancak çoğu kadın için takviye gerekebilir.
• Magnezyum: D vitamini aktivasyonu ve kemik yapısında rol oynar. Baklagiller, tam tahıllar, kuruyemişler ve yeşil sebzeler iyi kaynaklardır.
Fitoöstrojenler (Bitkisel Östrojenler)
Soya ürünleri, keten tohumu, susam, nohut ve mercimek gibi besinler östrojen benzeri etkiler göstererek sıcak basması gibi semptomları hafifletebilir.
Probiyotikler
Yoğurt, kefir gibi probiyotik açısından zengin gıdalar sindirimi düzenler ve bağırsak sağlığını destekler. Gerekirse takviye de kullanılabilir.
Antioksidanlar ve Polifenoller
Menopozla artan oksidatif stresle mücadelede kırmızı-mor meyveler (yaban mersini, nar, üzüm), sebzeler ve diğer antioksidanlar önemlidir.
Bitki Çayları
Bazı bitki çayları rahatlatıcı etki sağlayabilir ancak ilaç etkileşimleri nedeniyle doktor kontrolünde tüketilmelidir.
Menopoz Döneminde Yaşam Tarzı ve Dikkat Edilmesi Gerekenler
Fiziksel Aktivite
• Haftada en az 150 dakika orta şiddette aerobik egzersiz (yürüyüş, bisiklet vb.) önerilir.
• Haftada en az 2 gün kas güçlendirici aktiviteler yapılmalıdır.
• Sedanter (hareketsiz) yaşamdan kaçınılması önemlidir.
Kilo Kontrolü
Menopozda metabolizma yavaşladığı için kilo almaya yatkınlık artar. Ancak su tüketimi, dengeli beslenme, egzersiz ve yeterli uyku ile kilo kontrolü mümkündür.
Menopoz Sonrası Kanama
Menopoz sonrası tüm vajinal kanamalar anormaldir ve mutlaka jinekolojik değerlendirme gerektirir. En sık neden dokularda incelmedir, ancak polip, miyom, enfeksiyon, hormon tedavisi veya kötü huylu nedenler de olabilir. Gerekirse biyopsi yapılmalıdır.
Ateş Basmaları İçin Giyim Önerileri
• Kat kat ve hava alabilen pamuklu, keten veya bambu kumaşlar tercih edilmelidir.
• Sentetik kumaşlardan ve dar kıyafetlerden kaçınılmalıdır.
Uyku Kalitesini Artırmak İçin
• Serin ve karanlık bir uyku ortamı (18–20 °C) oluşturulmalıdır.
• Pamuklu yatak takımı ve ince pijamalar kullanılmalı, elektronik cihazlar yatak odasında bulunmamalıdır.
• Uyku öncesi sıcak duş, kafein ve baharatlı yiyeceklerden uzak durmak faydalıdır.
Stresle Başa Çıkma Yolları
• Nefes egzersizleri, düzenli fiziksel aktivite
• Uyku hijyeni ve sağlıklı beslenme
• Sosyal destek, hobilere zaman ayırmak
• Meditasyon ve farkındalık uygulamaları